Türkiye’deki Kütüphanelere Genel Bakış
(Ağustos 2024)
Son zamanlarda yaptığım yolculuklar esnasında kendime sıkça şu soruyu soruyorum: Yaşam boyu öğrenme dediğimizde, bunu hayata geçirebileceğimiz mekanlar nereler? Dijital çağdayız, ancak fiziki mekanların hala önemini koruduğuna ve yakın gelecekte de bu önemlerini sürdüreceklerine inanıyorum.
İyi tasarlanmış kamusal alanlar, insanları bir araya getirerek toplumsal etkileşimi artırıyor. Bu bağlamda, kültür-sanat merkezlerinin yanı sıra kütüphaneler de özellikle ilgimi çekiyor. Kütüphaneler, yalnızca kitaplarla sınırlı değil; bilgiye erişim, araştırma ve öğrenme için pek çok imkan sunabilme kapasitesine sahipler.
Dijitalleşmenin bu kadar yaygınlaştığı bir dönemde, kütüphanelerin rolü hala önemli mi? Bu sorunun peşine düşerken, İstanbul’daki Rami Kütüphanesi, İzmir Kültür Sanat Fabrikası ve Ankara’daki Millet Kütüphanesi gibi yerlere yaptığım ziyaretlerden edindiğim izlenimleri değerlendiriyorum. Ziyaret ettiğim bu yerlerde olumlu anlamda şaşırdım ve umutlandım. İyi tasarım ve planlama yapıldığında gerçekten fark yaratılabileceğini görmek beni etkiledi. Bu mekanlar, kütüphanelerin modern dünyada nasıl bir yer tuttuğunu ve sundukları imkanları anlamak için iyi örnekler oluşturuyor.
Her konuda olduğu gibi, kütüphaneleri ele alırken de sadece eksikliklere ve hatalara odaklanmak yerine, güçlü yönleri ve potansiyelleri de göz önünde bulundurmalıyız. Yapıcı eleştiriler, bu mekanların daha iyi hale gelmesine katkı sağlar. Dünyadaki kütüphanelerle kıyaslama yaparken de bu yaklaşımı benimsemek önemli. Yüzeysel bir karşılaştırmadan kaçınarak, derinlemesine ve incelikli bir bakış açısıyla değerlendirme yapmak gerekiyor.
Türkiye’deki kütüphanelerin sayısı (yaklaşık olarak):
Halk Kütüphaneleri: Yaklaşık 1.200
Üniversite Kütüphaneleri: Yaklaşık 200
Özel Araştırma Kütüphaneleri: 50-100 arasında (ortalama 75 alalım)
Yazma Eser Kütüphaneleri: 18
Millet Kütüphaneleri: 10’dan az (maksimum 10 alalım)
Belediye Kütüphaneleri: Yaklaşık 500
Diğer Özel Kütüphaneler: 100-200 arasında (ortalama 150 alalım)
Toplam hesaplama: 1.200 + 200 + 75 + 18 + 10 + 500 + 150 = 2.153
Bu hesaplamaya göre, okul kütüphaneleri hariç tutulduğunda, Türkiye'de yaklaşık 2.153 kütüphane bulunuyor.
Tabii bu sayıya 30.000’in üzerindeki okul kütüphaneleri dahil değil.
Müze ve ören yerleri gibi kütüphaneler de Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlıdır. Bakanlık bünyesindeki Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (kygm.ktb.gov.tr), Türkiye genelinde halk kütüphanelerinin yönetimi, denetimi ve geliştirilmesinden sorumludur. Bu müdürlük, kütüphanelerin modernize edilmesi, hizmet kalitesinin artırılması ve kullanıcıların ihtiyaçlarına uygun hale getirilmesi için çeşitli projeler yürütmektedir.
Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Türkiye genelinde çeşitli türlerde kütüphane hizmetleri sunmaktadır. Bu kütüphaneler, toplumun her kesimine hitap eden geniş bir yelpazede hizmet vermektedir.
Genel Halk Kütüphaneleri, bu ağın temelini oluşturur. Büyükşehirler ve diğer illerdeki İl Halk Kütüphaneleri, geniş koleksiyonları ve çeşitli hizmetleriyle öne çıkar. İlçe Halk Kütüphaneleri ise daha yerel bir ölçekte hizmet sunar. Belde ve köylerde bulunan kütüphaneler de kırsal kesimlerin bilgi ihtiyacını karşılar.
Özel amaçlı kütüphaneler arasında Çocuk Kütüphaneleri ve Gençlik Kütüphaneleri bulunur. Bu kütüphaneler, genç nesillerin okuma alışkanlığı kazanmasına ve bilgiye erişimine odaklanır. Ayrıca, bazı üniversite yerleşkelerinde halk kütüphaneleri kurularak, akademik çevre ile toplumun buluşması sağlanır.
Mobil kütüphane hizmetleri, kitapları okuyucuya ulaştırmanın yenilikçi bir yoludur. Gezici Kütüphaneler, uzak bölgelere ulaşırken, geçici kütüphaneler afet bölgeleri gibi özel durumlarda hizmet verir.
Uzmanlık Kütüphaneleri, belirli alanlarda derinlemesine bilgi sunar. Yazma Eser Kütüphaneleri ve Nadir Eser Kütüphaneleri, kültürel mirasımızı korur ve araştırmacılara sunar. Tematik kütüphaneler ise denizcilik, tarım, sanat gibi özel alanlara odaklanır.
İşbirliği Kütüphaneleri, farklı kurumlarla ortaklaşa yürütülen projelerdir. Belediyeler, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarıyla yapılan işbirlikleri, kütüphane hizmetlerinin çeşitliliğini ve erişilebilirliğini artırır.
Dijital Kütüphane Hizmetleri, teknolojinin imkanlarını kullanarak bilgiye erişimi kolaylaştırır. E-kitap koleksiyonları, dijital arşivler ve çevrimiçi veri tabanları, kullanıcılara zaman ve mekan sınırlaması olmadan hizmet sunar.
Özel Proje Kütüphaneleri: Bu kategori, özel amaçlarla oluşturulmuş, genellikle belirli bir tema veya konsept etrafında şekillendirilmiş kütüphaneleri kapsar. Örneğin:
Edebiyat Müze Kütüphaneleri: Ünlü yazarların eserlerini ve yaşamlarını sergileyen özel kütüphaneler.
Millet Kütüphaneleri: Geniş koleksiyonları ve modern hizmetleriyle öne çıkan, büyük ölçekli projeler.
Özel Konumlandırılmış Kütüphaneler: Bu kategori, geleneksel kütüphane mekanlarının dışında, insanların günlük yaşamlarının bir parçası olan yerlerde konumlandırılmış kütüphaneleri içerir:
Ankara
Millet Kütüphanesi
mk.gov.tr
Açılış Tarihi: 20 Şubat 2020,
Konum: Cumhurbaşkanlığı Külliyesi, Ankara,
Mimari Özellikler: Modern ve Türk-İslam mimarisinin birleşimi,
Kapasite: 5.000 kişilik oturma kapasitesi,
Koleksiyon: 4 milyon basılı eser, 120 milyon elektronik yayın, nadir eserler koleksiyonları,
Bölümler: Çocuk kütüphanesi, gençlik kütüphanesi, sesli kitap bölümleri, araştırma odaları, bilgisayar salonları, sergi alanları, konferans salonları,
Hizmet Saatleri: 24 saat açık
Milli Kütüphane
Açılış Tarihi: 15 Ağustos 1948, Konum: Ankara
Kapladığı Alan: Türkiye'nin en büyük ve en eski kütüphanelerinden biri,
Koleksiyon: 3 milyondan fazla basılı eser, 26 bin nadir kitap, 35 binden fazla el yazması,
Hizmetler: Kitap ödünç verme, nadir eser ve el yazması inceleme, dijital kaynaklara erişim,
Bölümler: Okuma salonları, araştırma bölümleri, arşiv bölümleri, nadir eserler ve el yazmaları için özel bölümler, Hizmet Saatleri: 7/24 açık değildir, belirli saatlerde hizmet verir,
Fonksiyon: Araştırma ve okuma alanı, kültürel mirasın korunması ve araştırılması,
Tarihi Önemi: Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu yıllarda kültürel mirası koruma ve yayma amacıyla kurulmuş, ülkenin en önemli bilgi merkezlerinden biri olmuştur.
İstanbul
Rami Kütüphanesi
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphaneleri
ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/tr/Kitaplik/Kutuphanelerimiz
ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/tr/Kitaplik/Muzelerimiz
İzmir
Milli Kütüphane
İzmir Atatürk İl Halk Kütüphanesi
Kurumsal Kütüphaneler:
Meclis Kütüphanesi: 1920'den beri hizmet veren, 500.000'den fazla kitap ve süreli yayın barındıran, özellikle hukuk ve siyaset alanında zengin bir koleksiyon.
Merkez Bankası Kütüphanesi: 1932'de kurulan, ekonomi, finans ve bankacılık alanlarında 120.000'den fazla kitap ve 1.000'den fazla süreli yayın içeren koleksiyon.
Dışişleri Bakanlığı Kütüphanesi: Uluslararası ilişkiler, diplomasi ve dış politika alanlarında zengin kaynaklar.
TÜİK Kütüphanesi: İstatistik ve veri analizi konularında geniş bir koleksiyon.
Araştırma Kütüphaneleri:
SALT Araştırma: İstanbul Galata ve Ankara’da şubeleri bulunan, sanat, mimarlık, tasarım ve ekonomi alanlarında 100.000'den fazla basılı kaynak.
İSAM Kütüphanesi: 300.000'den fazla cilt kitap ve 3.500'den fazla süreli yayınla İslami ilimler alanında Türkiye'nin en büyük ihtisas kütüphanesi.
ARIT (Amerikan Araştırma Enstitüsü) Kütüphanesi: Türkiye'nin tarihi ve kültürü üzerine odaklanmış, 14.000'den fazla cilt içeren koleksiyon.
Koç Üniversitesi ANAMED (Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi) Kütüphanesi: Anadolu arkeolojisi ve tarihi üzerine özelleşmiş koleksiyon.
Vakıf Kütüphaneleri:
Yapı Kredi Kültür Sanat Kütüphanesi: 80.000'den fazla kitap, özel koleksiyonlar ve nadir eserler.
VEKAM Kütüphanesi: Ankara tarihi ve kültürü üzerine 10.000'den fazla kitap ve belge.
Suna ve İnan Kıraç Vakfı Kütüphanesi: İstanbul tarihi ve Osmanlı dönemi üzerine zengin koleksiyon.
Türkiye İş Bankası Kütüphanesi: Ekonomi ve bankacılık tarihi üzerine özel koleksiyon.
Yabancı Kültür Merkezleri Kütüphaneleri:
Goethe-Institut Kütüphanesi: 10.000'den fazla Almanca kaynak ve dijital medya.
Institut Français Kütüphanesi: Fransız dili ve kültürü üzerine 20.000'den fazla kaynak.
Cervantes Enstitüsü Kütüphanesi: İspanyol dili ve kültürü odaklı koleksiyon.
British Council Kütüphanesi: İngiliz kültürü ve İngilizce öğrenimi üzerine kaynaklar.
Özel Koleksiyon Kütüphaneleri:
Atatürk Kitaplığı: 500.000'den fazla basılı eser, 30.000'den fazla el yazması ve nadir eser.
Beyazıt Devlet Kütüphanesi: 1884'te kurulan, 1 milyondan fazla kitap ve 20.000'den fazla el yazması.
Süleymaniye Kütüphanesi: Osmanlı dönemi el yazmaları ve nadir eserler konusunda dünyanın en zengin koleksiyonlarından biri.
İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi: İstanbul tarihi ve kültürü üzerine 80.000'den fazla kitap ve süreli yayın.
Üniversite Kütüphaneleri (Halka Açık Olanlar):
Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi: 500.000'den fazla basılı kaynak ve geniş elektronik koleksiyon.
İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi: 1 milyondan fazla kitap ve Osmanlı dönemi nadir eserleri.
Sabancı Üniversitesi Bilgi Merkezi: 300.000'den fazla basılı ve elektronik kaynak.
ODTÜ Kütüphanesi: Özellikle mühendislik ve temel bilimler alanlarında zengin koleksiyon.
Dijital Kütüphaneler:
Milli Kütüphane Dijital Kütüphanesi: 27.000'den fazla el yazması eserin dijital kopyası.
TÜBİTAK ULAKBİM: 20 milyondan fazla akademik makaleye erişim.
İBB Atatürk Kitaplığı Dijital Arşivi: 100.000'den fazla dijitalleştirilmiş tarihi belge ve fotoğraf.
Osmanlı Arşivleri Dijital Platformu: Milyonlarca tarihi belgenin dijital versiyonu.
